GIẢNG VIÊN MÔN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
VỚI VIỆC NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG BÀI GIẢNG
Dương Đức Hưng (GVCH - Khoa Giáo dục đại cương)
Dạy và học là một hoạt động đặc trưng nhất, chủ yếu nhất trong nhà trường. Đó là một quá trình tương tác giữa thầy và trò, quá trình ấy bao giờ cũng được kỳ vọng là dạy tốt và học tốt. Để đạt được mục tiêu này, một trong những yếu tố quan trọng là cả dạy và học đều phải có phương pháp. Trong phạm vi bài viết nhỏ này chúng tôi chỉ xin trình bày “một nửa” của vấn đề, đó là dạy tốt, tức là liên quan đến người thầy, mà để dạy tốt thì một trong những yêu cầu đặt ra đối với thầy đó là bài giảng phải có chất lượng cộng với những phương pháp trình bày hợp lý, khoa học, sáng tạo, thuyết phục.
Hơn thế nữa, môn khoa học mà chúng ta truyền đạt, khoa học Mác – Lênin, ngoài ý nghĩa khoa học của nó còn phải đạt được tính định hướng chính trị và hình thành tư tưởng, lý tưởng cộng sản cho sinh viên. Vì thế, vấn đề đặt ra cho một bài giảng chất lượng với năng lực của người thầy giáo lại càng quan trọng. Để góp thêm ý kiến về vấn đề này chúng tôi xin được trình bày mấy nội dung sau đây:
- Về chuẩn bị nội dung bài giảng
Bài giảng – đây là sự chuẩn bị và đầu tư của thầy. Bài giảng sẽ chiếm vị trí chủ đạo, quyết định phương hướng, nội dung và hiệu quả trong quá trình học tập. Vì thế, người thày cần phải rất chú ý đến việc nâng cao chất lượng bài giảng.
Bài giảng ở bất cứ môn học nào cũng phải đạt được yêu cầu là giúp sinh viên hiểu sâu sắc, toàn diện về nội dung khoa học nhằm nâng cao hiểu biết và nhận thức cho họ. Mặt khác bài giảng còn giúp cho người học biết vận dụng một cách sáng tạo những kiến thức tiếp thu được vào thực tiễn cuộc sống. Vì vậy, chất lượng của một bài giảng phải đảm bảo nội dung khoa học, với lượng kiến thức đầy đủ, chính xác, hiện đại, gắn chặt với những vấn đề thực tiễn đang đặt ra.
Trong mỗi bài giảng phải xác định được lượng kiến thức cần trang bị cho người học, phải làm rõ những phạm trù, khái niệm, những quan điểm, những sự kiện liên quan nếu có. Tương ứng với lượng kiến thức là lượng thời gian thích hợp cho một bài giảng, tất nhiên mỗi phần, mỗi bài đều có quy định thống nhất về thời gian nhưng trong thực tế từng giảng viên có thể thích một bài này hay một phần nào đó nên tập trung nhiều thời gian hơn còn những phần khác có thể lướt qua như vậy sẽ dẫn đến sự phiến diện trong nội dung cần truyền đạt cho sinh viên. Hay có những giảng viên khi lên lớp đưa ra hàng loạt những tài liệu mà họ có được, thậm chí có những tài liệu mà nội dung của nó xa với nội dung chương trình, như vậy sẽ làm loãng vấn đề và làm cho người học hoang mang, mệt mỏi. Nói như vậy để thấy rằng, trong một bài giảng sự ngắn gọn vừa phải, lựa chọn những nội dung cần thiết, loại bỏ những yếu tố không liên quan trực tiếp sẽ làm tăng sự tập trung và chú ý của sinh viên đối với bài giảng. Để làm được điều này phải là sự tự ý thức về quá trình đúc kết kinh nghiệm của mỗi giảng viên.
Một bài giảng tốt ngoài việc khẳng định về mặt khoa học còn phải đảm bảo tính phong phú về thông tin, đặc biệt là những thông tin mới có liên quan đến nội dung bài giảng. Đó còn là những thành tựu mới của khoa học, những kết luận, những quan điểm mới của Đảng liên quan đến việc giải quyết những vấn đề do thực tiễn đặt ra. Chỉ có như vậy mới làm cho bài giảng lý luận chính trị phong phú và làm rõ nội dung một cách sâu sắc. Chính những vấn đề mới, những đề xuất mới mà giảng viên nêu ra trong bài giảng sẽ làm cho sinh viên quan tâm hơn, thậm chí say mê hơn trong học tập, nghiên cứu môn học.
Một bài giảng lý luận chính trị đạt chất lượng là phải đáp ứng được yêu cầu nhận thức và vận dụng đúng đắn những nguyên lý của chủ nghĩa Mác – Lênin vào thực hiện các nhiệm vụ thực tiễn cách mạng. Tính khách quan và tính khoa học trong giảng dạy các môn khoa học Mác – Lênin phải gắn liền với nguyên tắc tính Đảng. Biểu hiện cao nhất của tính Đảng trong bài giảng được thể hiện ở việc gắn chặt những nguyên lý, lý luận với thực tiễn công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, thực hiện mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh” mà Đảng ta đã xác định. Cơ sở để thực hiện điều này chính là những tổng kết, khái quát từ thực tiễn cách mạng ở nước ta, từ những biến đổi to lớn về mọi mặt trong đời sống xã hội mà Đảng ta đã thể hiện trong các văn kiện Đảng. Đó là những nội dung căn bản, những nguyên tắc mà trong bài giảng lý luận không thể không đề cập đến. Nguyên tắc tính Đảng còn đòi hỏi phải tấn công quyết liệt vào các quan điểm sai trái, quan điểm muốn phủ nhận học thuyết Mác – Lênin. Vì vậy, với những luận cứ khoa học, bài giảng phải làm rõ tính đúng đắn của học thuyết Mác – Lênin. Để từ đó góp phần bảo vệ sự trong sáng và khẳng định tính khoa học và cách mạng của hệ thống lý luận này.
Một bài giảng tốt còn phải mang tính hệ thống cao. Đó là bài giảng phải xác định rõ vị trí, ý nghĩa của nó trong hệ thống toàn môn học. Kết cấu bài giảng đó gồm bao nhiêu luận điểm, mối liên hệ giữa các luận điểm như thế nào, tất cả phải tạo thành một hệ thống thống nhất không thể tách rời. Tính hệ thống của bài giảng không đồng nhất với tính dàn đều, đơn điệu và cũng không làm mất đi tính độc lập suy nghĩ của người học. Tính hệ thống của bài giảng ngoài hiệu quả đảm bảo sự chặt chẽ của kết cấu, tính hợp lý của nội dung, tính vừa sức đối với người học, nó còn loại trừ sự phiến diện, tùy tiện, không triệt để trong việc nêu ra và giải quyết các vấn đề trong giờ giảng của giảng viên.
Như vậy, muốn nâng cao chất lượng trong giảng dạy môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin thì một trong những vấn đề đặt ra là chú ý nâng cao chất lượng bài giảng của giảng viên. Tuy nhiên, chất lượng bài giảng không phải chỉ là sự chuẩn bị bài giảng tốt mà điều rất quan trọng khác là trình bày bài giảng đó như thế nào đến đối tượng người học.
- Về phương pháp trình bày
Đối với người thầy, kiến thức sâu, rộng chưa đủ mà đòi hỏi phải có phương pháp giảng dạy – phương pháp truyền đạt kiến thức đến người học như thế nào để đạt hiệu quả cao nhất. Người thầy muốn sinh viên tập trung và chú ý lắng nghe trước hết thầy phải nhiệt tình, tận tâm, có trách nhiệm trong giảng dạy. Sự nhiệt tình, tận tâm của thầy sẽ tác động đến sự quan tâm và nhiệt tình của người học.
Trên bục giảng, thầy giáo bao giờ cũng được sinh viên coi là mẫu mực, mọi cử chỉ, lời nói, thái độ cư xử của thầy đều tác động mạnh đến sinh viên. Thầy chỉ cần một cử chỉ, thái độ không đúng trong cư xử thì bài giảng dù có chuẩn bị chu đáo đến đâu, trình bày hay như thế nào đi chăng nữa cũng không đạt hiệu quả cao. Vì vậy, gắn liền với phương pháp trình bày hợp lý, người thầy phải luôn luôn đảm bảo tính mô phạm cần thiết.
Trong quá trình giảng, tùy nội dung truyền đạt mà giảng viên có thể dùng nhiều phương pháp khác nhau hoặc kết hợp giữa các phương pháp để tăng hiệu quả và chất lượng bài giảng. Đó có thể là phương pháp nêu vấn đề, phương pháp diễn dịch và quy nạp, diễn giải vấn đề sâu rộng, cung cấp cho sinh viên nhiều thông tin và kiến thức nhưng phải tóm lại vấn đề một cách cô đọng để giúp sinh viên nắm vững và dễ nhớ những nội dung cốt lõi. Hoặc trong quá trình giảng, có thể dùng phương pháp hỏi đáp. Thầy nêu vấn đề gợi mở và sinh viên suy nghĩ trả lời. Đây cũng là phương pháp hay vì nó buộc sinh viên phải động não, nó phát huy tính chủ động sáng tạo, tính tích cực trong học tập, đồng thời buộc người học phải tập trung hơn. Đây là phương pháp dạy học mà trong đó thầy giáo đưa sinh viên vào các tình huống có vấn đề giúp sinh viên tự lực và suy nghĩ độc lập, sáng tạo để giải quyết các vấn đề đặt ra, qua đó nắm được những tri thức mới hoặc cách thức hành động mới. Ở đây thầy giáo không cung cấp cho sinh viên những tri thức có sẵn trong tài liệu mà gợi cho họ những vấn đề cần phải giải quyết trên cơ sở liên hệ giữa cái đã biết và điều chưa biết. Như vậy phương pháp này sinh viên sẽ đóng vai trò chủ động, trực tiếp tác động vào đối tượng nghiên cứu và qua đó nắm được tri thức mới, còn thầy giáo là người tổ chức, gợi ra phương hướng, khuyến khích, điều chỉnh, hướng dẫn và giúp đỡ sinh viên trong quá trình thảo luận. Thực hiện tốt phương pháp này chắc chắn sẽ tạo ra một không khí sôi nổi, hấp dẫn, nó giúp sinh viên ghi nhớ kiến thức sâu sắc hơn vì những tri thức ấy do chính họ tìm ra.
- Về năng lực của giảng viên
Như trên đã trình bày, phương pháp thì có nhiều nhưng để vận dụng tốt các phương pháp ấy nó đòi hỏi một vấn đề “cốt lõi” đó là khả năng, hay năng lực của người thầy vì năng lực sẽ quyết định hiệu quả của phương pháp. Tất nhiên năng lực giảng dạy của thầy không phải tự nhiên mà có, nó phải thông qua học tập, nghiên cứu, rèn luyện và đúc kết kinh nghiệm với cả một quá trình. Chúng tôi xin được trình bày mấy nội dung cơ bản về năng lực của thầy, và đó sẽ là một trong những cơ sở quan trọng nhằm nâng cao chất lượng trong giảng dạy và học tập các môn khoa học Mác – Lênin.
Thứ nhất, năng lực của giảng viên được thể hiện ở khả năng sư phạm.
Đây là điều không thể thiếu ở người thầy, nó thể hiện ở tính rõ ràng, trong sáng, phong phú, giàu hình ảnh của ngôn ngữ diễn đạt, ở tính khúc chiết, hấp dẫn, sinh động của những lập luận; ở tính dễ hiểu, sâu sắc, đầy đủ của những nội dung cần truyền đạt. Theo Mác, ngôn ngữ là cái vỏ vật chất của tư duy, là hiện thực trực tiếp của tư tưởng. Không có tư tưởng trần trụi mà tư tưởng nào cũng được diễn đạt bằng ngôn ngữ. Có thể nói rằng, một thầy giáo Mác – Lênin có phương pháp sư phạm tốt thì không có bài giảng lý luận chính trị nào là khô khan và buồn tẻ.
Năng lực sư phạm của giảng viên được hình thành bởi nhiều yếu tố. Ví dụ như: năng khiếu bẩm sinh, môi trường giảng dạy, năng lực tự học và đúc kết kinh nghiệm trong giảng dạy… Các yếu tố này thường có mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Yếu tố bẩm sinh là tiền đề và có vai trò quan trọng nhưng cái quyết định cho năng lực sư phạm chính là ở môi trường và khả năng tự học, tự đúc kết kinh nghiệm trong thực tiễn giảng dạy của mỗi người thầy.
Thứ hai, năng lực của giảng viên được thể hiện ở trình độ chuyên môn.
Nói đến trình độ chuyên môn của giảng viên là nói đến tri thức, trình độ hiểu biết về môn học mà giảng viên đảm nhận. Đây là nhân tố quyết định trực tiếp đến chất lượng bài giảng. Năng lực chuyên môn còn bao hàm cả sự hiểu biết của những lĩnh vực khoa học khác nhau có liên quan đến nội dung giảng dạy của môn học. Ví dụ: giảng dạy triết học không thể không nắm khái quát những vấn đề cơ bản của các môn khoa học tự nhiên như vật lý, hóa học, sinh học…vì giữa chúng có mối quan hệ rất chặt chẽ với nhau.
Trình độ chuyên môn của giảng viên các môn khoa học Mác-Lênin còn được bổ sung bằng những phẩm chất cần thiết như: có bản lĩnh chính trị vững vàng; có đạo đức trong sáng, có tinh thần trách nhiệm cao và lòng yêu nghề sâu sắc; có hiểu biết rộng về các vấn đề chính trị, văn hóa, xã hội; am hiểu cuộc sống; có kỹ năng nghề nghiệp dạy học thành thạo để có thể truyền đạt kiến thức của mình cho sinh viên một cách đầy đủ và dễ hiểu nhất. Bác Hồ đã từng chỉ rõ: Không phải ai cũng huấn luyện được… Người huấn luyện của đoàn thể phải có hiểu biết chuyên sâu. Đồng thời phải làm kiểu mẫu về mọi mặt: tư tưởng, đạo đức, lối làm việc.
Muốn nâng cao trình độ chuyên môn, mỗi giảng viên phải không ngừng học tập, nghiên cứu, đọc, viết, thâm nhập thực tế… đây là những công việc không thể thiếu của những người đã chọn nghề dạy học làm nghiệp của mình, và hơn thế lại là môn học Lý luận chính trị. Đó phải là “Học, học nữa, học mãi” như Lênin đã dạy; đó là “học không biết chán để dạy không biết mỏi” như lời Khổng Tử. Hay như Bác Hồ từng nói: “Người huấn luyện nào tự cho mình đã hiểu biết đủ rồi thì người đó dốt nhất”.
Trong thời đại ngày nay khoa học kỹ thuật, công nghệ phát triển nhanh như vũ bão, sự hiểu biết của con người về thế giới tăng lên nhanh chóng. Với tốc độ ấy, nếu mỗi người, mỗi giảng viên không tự nâng cao trình độ của mình sẽ lạc hậu trước cuộc sống. Do đó chỉ những người suốt đời biết tự học, đam mê, khiêm tốn học tập người đó mới có đủ tri thức cần thiết để hoàn thành nhiệm vụ của mình, của người thầy giáo, và nhất là thầy giáo giảng dạy khoa học Mác – Lênin.
Thứ ba, năng lực của giảng viên trong việc nắm bắt và xử lý thông tin.
Chúng ta đang sống trong thời đại của sự bùng nổ thông tin. Vì vậy việc nắm bắt, xử lý thông tin phục vụ cho nghiên cứu và giảng dạy là điều rất cần thiết. Tức là phải cập nhật hóa thông tin trong mỗi bài giảng để những bài giảng ấy vừa thể hiện được chất trí tuệ, vừa phản ánh được hơi thở, nhịp đập của cuộc sống phong phú và đa dạng của đất nước, của thời đại. Chỉ có vậy, giờ giảng mới có sức lôi cuốn, cảm hóa, người học mới thấy được học thuyết Mác-Lênin không phải là lý luận khô xám mà là tinh hoa của đời sống sinh động thường nhật mà họ đang sống.
Tuy nhiên, cần chú ý hai khuynh hướng trong nắm bắt và xử lý thông tin. Thứ nhất là thiếu thông tin, có thể giảng viên thiếu các phương tiện để thu thập thông tin, hoặc không có thời gian để nắm bắt thông tin… điều này sẽ dẫn đến sự lạc hậu, nghèo nàn, kém phong phú và thiếu sinh động của bài giảng. Thứ hai là lạm phát thông tin, có thể do hạn chế về năng lực nắm bắt, lựa chọn và xử lý thông tin dẫn đến một bài giảng như báo cáo thời sự hay điểm tin báo chí…điều này rất dễ làm sai lệch trọng tâm cần truyền đạt. Cả hai khuynh hướng trên đều ảnh hưởng không ít đến chất lượng bài giảng.
Trên đây là một vài suy nghĩ bước đầu, ở một số khía cạnh nhỏ góp phần vào việc nâng cao chất lượng giảng dạy của môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin. Chúng tôi hiểu rằng, chất lượng bài giảng quyết định đến chất lượng của quá trình đào tạo, đến uy tín, danh dự nghề nghiệp của giảng viên. Vì vậy, đã là giảng viên, nhất là giảng viên lý luận chính trị, có lẽ không ai không thường xuyên nâng cao năng lực sư phạm, năng lực chuyên môn, năng lực nắm bắt và xử lý thông tin… nhằm không ngừng nâng cao chất lượng trong giảng dạy để xứng đáng với vị thế xã hội của mình là hạt nhân chính trị, là chiến sĩ tiên phong luôn có mặt ở hàng đầu trên trận tuyến đấu tranh tư tưởng nhằm tuyên truyền, phát triển và bảo vệ sự trong sang của chủ nghĩa Mác – Lênin.
************